อาหารไม่ย่อยเกิดจากอะไร และมีวิธีแก้ไขอย่างไร?

จากบทความสุขภาพเรื่อง “อาหารไม่ย่อย ท้องอืด” ในเว็บไซต์ของโรงพยาบาลบำรุงราษฎร์ ได้กล่าวถึงความหมายของภาวะอาหารไม่ย่อย (Dyspepsia) ว่าเป็นความรู้สึกที่เกิดขึ้นในระหว่างหรือหลังจากที่รับประทานอาหารไปแล้ว โดยจะรู้สึกไม่สบายบริเวณหน้าอกหรือบริเวณใต้ลิ้นปี่ และนอกจากนี้ยังพบอาการปวดท้อง แน่นท้อง ท้องอืด หรือมีลมในท้องด้วย ซึ่งจะเกิดได้มากในวัยผู้ใหญ่ โดยจะสามารถเช็กได้ว่าเป็นภาวะอาหารไม่ย่อยได้จากการตรวจเลือด ตรวจลมหายใจ หรือตรวจอุจจาระ และนอกจากนี้แพทย์อาจใช้วิธีส่องกล้องทางเดินอาหารส่วนบน และทำการตัดชิ้นเนื้อเพื่อส่งตรวจหาความเสียหายจากการเกิดโรคกรดไหลย้อน การติดเชื้อ หรือการแพ้อาหาร เป็นต้น และภาวะอาหารไม่ย่อยนั้นสามารถเกิดได้จากหลายสาเหตุ แต่ส่วนใหญ่แล้วจะมีสาเหตุมาจากพฤติกรรมการกินที่ไปกระตุ้นให้เกิดอาการอาหารไม่ย่อยนั่นเอง อาทิเช่น

• การรับประทานอาหารรสจัด หรืออาหารมัน ๆ ไขมันสูง
• การเคี้ยวที่ไม่ละเอียด รับประทานเร็ว รับประทานเยอะ
• เป็นโรคอ้วน หรือภาวะน้ำหนักเกินเกณฑ์
• มีแผลในกระเพาะอาหารหรือลำไส้เล็ก
• เป็นกรดไหลย้อน
• สูบบุหรี่เป็นประจำ
• โรคเซลิแอค หรือโรคแพ้กลูเตน (Celiac diseae)
• นิ่วในถุงน้ำดี
• ตับอ่อนอักเสบ
• การตั้งครรภ์
• ท้องผูก
• มะเร็งกระเพาะอาหาร
• การติดเชื้อ Helicobacter pylori (H. Pylori)
• การอุดตันของลำไส้
• ภาวะกระเพาะอาหารบีบตัวช้า
• แบคทีเรียในลำไส้เล็กเจริญเติบโตมากจนเกินไป
• การไหลเวียนของเลือดไปยังลำไส้ลดลง (ลำไส้ขาดเลือด)
• มีความเครียดและความวิตกกังวลมาก
• ชอบดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ น้ำอัดลม ช็อกโกแลต หรือเครื่องดื่มที่มีคาเฟอีนสูงจนเกินไป
• รับประทานยาบางชนิดที่ส่งผลกระทบต่อระบบย่อยอาหาร เช่น ยาปฏิชีวนะ ยาบรรเทาอาการปวด ยาสเตียรอยด์ อาหารเสริมธาตุเหล็ก เป็นต้น

โดยปกติแล้วอาการอาหารไม่ย่อยนั้นจะดีขึ้นและหายไปได้เองเมื่อเวลาผ่านไป แต่ถ้าหากว่าเป็นนานมากถึง 2 สัปดาห์แล้วยังไม่หายสักที แบบนี้ควรรีบไปพบแพทย์ทันที เพราะว่าอาจจะมีอาการอื่น ๆ รุนแรงมากขึ้นร่วมด้วย เช่น น้ำหนักตัวลดลง เบื่ออาหาร อาเจียนบ่อย อาเจียนเป็นเลือด ถ่ายอุจจาระมีเลือดปน อุจจาระมีสีดำ กลืนอาหารลำบาก เหนื่อยล้า อ่อนเพลีย หายใจไม่อิ่ม หายใจถี่ มีเหงื่อออกมากิน เจ็บหน้าอกขณะที่กำลังใช้แรงหรือกำลังออกกำลังกาย รวมไปถึงอาการเจ็บหน้าอกแล้วลามไปยังบริเวณกราม ลำคอ และแขน เป็นต้น

• อาการอิ่มแน่นระหว่างมื้ออาหาร ทำให้ไม่สามารถรับประทานอาหารได้หมด หรืออิ่มทันทีที่รับประทานอาหารเข้าไป
• อาหารอิ่มแน่นหลังมื้ออาหาร เป็นความรู้สึกเหมือนมีอาหารค้างอยู่ในกระเพาะนานเกินไป หลังจากที่รับประทานอาหารมื้อนั้นเสร็จแล้ว
• อาการปวดบริเวณลิ้นปี่ (ลิ้นปี่ คือ บริเวณที่อยู่ระหว่างปลายกระดูกหน้าอกชั้นล่างสุดกับสะดือ)
• แสบร้อนกลางทรวงอก
• อาการคลื่นไส้อาเจียน และเรอบ่อย
• อาการท้องอืด ท้องเฟ้อ
• ปวดท้องช่วงบน จุกเสียดแน่นท้อง
• รู้สึกไม่สบายตัว อึดอัด

สำหรับอาการอาหารไม่ย่อยนั้นมักจะพบได้บ่อยถึง 25% ของประชากร และส่วนใหญ่จะเป็นแบบเรื้อรัง จึงทำให้คุณภาพชีวิตและการดำเนินชีวิตนั้นลำบากขึ้น และคนที่มีอาการอาหารไม่ย่อยกว่า 50% แพทย์มักจะตรวจพบสาเหตุและทำการรักษาให้ดีขึ้นได้จากการรับประทานยาและปรับเปลี่ยนพฤติกรรม แต่ที่เหลืออีก 50% นั้นกลับไม่พบสาเหตุที่ทำให้เกิดอาการอาหารไม่ย่อยเลย ซึ่งเราจะเรียกคนกลุ่มนี้ว่า Functional Dyspepsia โดยที่ทางแพทย์ก็จะรักษาโดยการให้ยากลับไปรับประทานก่อน แต่ยกเว้นในผู้ป่วยที่มีความเสี่ยงที่จะเป็นโรคร้าย หรือไม่มีการตอบสนองต่อการรักษาด้วยยา แพทย์จะทำการส่องกล้องทางเดินอาหารส่วนต้นให้ เช่น อุจจาระมีสีดำ อุจจาระมีเลือด กลืนลำบาก น้ำหนักลดลง มีเลือดออกในทางเดินอาหาร หรือมีอาการลำไส้อุดตัน

• ภาวะหลอดอาหารตีบ จะมีอาการกลืนลำบาก เจ็บหน้าอก หรือมีอาหารติดอยู่ที่ลำคอ
• ภาวะเลือดออกในทางเดินอาหาร เกิดจากการที่กรดในกระเพาะอาหารนั้นมีมากเกินไป จนไปสร้างแผลและความเสียหายในระบบทางเดินอาหาร
• ภาวะกระเพาะอาหารส่วนปลายตีบ มักจะทำให้เกิดการอาเจียน
• ภาวะหลอดอาหารอักเสบเรื้อรังบาร์เร็ต (Barrett’s Oesophagus)
• กระเพาะอาหารทะลุ

• หลีกเลี่ยงการรับประทานอาหารรสจัด ไขมันเยอะ และย่อยได้ยาก
  
• หลีกเลี่ยงการรับประทานอาหารครั้งละมาก ๆ
  
• หลีกเลี่ยงการรับประทานอาหารไม่ตรงเวลา โดยอาจจะแบ่งรับประทานเป็นมื้อย่อย 5-6 มื้อต่อวันแทน
  
• หลีกเลี่ยงการรับประทานอาหารก่อนเข้านอน เป็นเวลาอย่างน้อย 3 ชั่วโมง
  
• การรักษาสภาวะทางจิตภายใต้การรักษาของแพทย์ผู้เชี่ยวชาญ
  
• หลีกเลี่ยงการรับประทานยาแก้ปวดบางชนิด เช่น แอสไพริน ไอบูโพรเฟน หรือนาพรอกเซนโซเดียม เป็นต้น
  
• หลีกเลี่ยงการดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ น้ำอัดลม หรือเครื่องดื่มที่มีคาเฟอีนสูง
  
• ออกกำลังกายเป็นประจำอย่างสม่ำเสมอ
  
• ปรึกษาแพทย์เพื่อรับคำแนะนำในการรักษาอาการอาหารไม่ย่อย
  
• พยายามไม่เครียด หรือพยายามไม่วิตกกังวลจนเกินไป
  
• การรับประทานยาลดกรด เพื่อบรรเทาอาการอาหารไม่ย่อย
  
• การรับประทานยายับยั้งตัวรับฮิสตามีนชนิดที่ 2 (Histamine-2 receptor antagonists : H2RAs) เพื่อลดการหลั่งกรดในกระเพาะอาหาร ซึ่งยากลุ่มนี้จะออกฤทธิ์ได้นานกว่า แต่ไม่รวดเร็วเท่ากับยากลุ่มแรก
  
• การรับประทานยากลุ่มยับยั้งโปรตอนปั๊ม (Proton pump inhibitors : PPIs) ซึ่งตัวยาในกลุ่มนี้จะมีประสิทธิภาพในการรักษาอาการอาหารไม่ย่อยได้ดีที่สุดในผู้ป่วยที่เป็นโรคกรดไหลย้อนร่วมด้วย เนื่องจากยากลุ่มนี้จะช่วยเพิ่มการเคลื่อนไหวของทางเดินอาหาร (prokinetics) และยังช่วยส่งเสริมการทำงานของกล้ามเนื้อในระบบทางเดินอาหารอีกด้วย แต่ทั้งนี้ทั้งนั้นแล้วก็ยังมีผลข้างเคียงที่เกิดขึ้นบ่อย เช่น อาการอ่อนเพลีย ง่วงนอน ซึมเศร้า วิตกกังวล และกล้ามเนื้อเกิดการเกร็งกระตุก จึงทำให้ใช้ยาในกลุ่มนี้ได้อย่างจำกัด
  
  

เพราะฉะนั้นเรื่องสุขภาพจึงเป็นเรื่องที่สำคัญต่อการดำรงชีวิตของคนเรามาก ถ้าหากว่ามีการวางแผนดูแลสุขภาพทั้งในระยะสั้นและในระยะยาวก็จะส่งผลดีต่อตัวเราเป็นอย่างมากเลยทีเดียว โดยที่ในระยะสั้นอาจจะวางแผนเรื่องการกินอาหารที่มีประโยชน์ ควบคุมปริมาณการกินให้เหมาะสม ออกกำลังเป็นประจำอย่างสม่ำเสมอ นอนหลับพักผ่อนให้เพียงพอ พยายามไม่เครียดจนเกินไป ใช้ชีวิตอย่างมีสติและไม่ประมาท ส่วนในระยะยาวก็จะเป็นการเลือกทำประกันสุขภาพ ที่สามารถให้ความคุ้มครองและเป็นประโยชน์ต่อการดำรงชีวิตประจำวันได้มากยิ่งขึ้น เช่น การลดหย่อนภาษี เนื่องจากว่าเบี้ยประกันนั้นสามารถใช้ในการลดหย่อนภาษีได้ตามจริงสูงสุดไม่เกิน 25,000 บาท และสำหรับในกรณีที่ทำประกันสุขภาพร่วมกับประกันชีวิตแบบทั่วไปหรือเงินฝากแบบที่มีประกันชีวิต ก็จะสามารถใช้ในการลดหย่อนภาษีได้ตามจริงสูงสุดไม่เกิน 100,000 บาท/ปี หรือการทำประกันสุขภาพร่วมกับประกันชีวิตแบบบำนาญ ก็จะสามารถนำเบี้ยประกันไปใช้ในการลดหย่อนภาษีได้ไม่เกิน 215,000 บาท/ปี และอื่น ๆ ตามหลักเกณฑ์ของกรมสรรพากรดังนี้

1. เบี้ยประกันของกรมธรรม์ประกันชีวิต สามารถนำไปใช้ลดหย่อนภาษีได้สูงสุด 100,000 บาท
2. เบี้ยประกันของกรมธรรม์ประกันชีวิตแบบบำนาญ สามารถนำไปใช้ลดหย่อนภาษีได้ 2 วิธี ได้แก่
   

• แบบเดียวกับกรมธรรม์ประกันชีวิตทั่วไป
• แบบที่นำเบี้ยประกันบำนาญที่เหลือไปใช้ในการลดหย่อนภาษีเงินได้ตามจริง ไม่เกิน 15% ของเงินได้พึงประเมิน และนำไปใช้ในการลดหย่อนภาษีเงินได้สูงสุดไม่เกิน 200,000 บาท และเมื่อรวมกับเงินที่ลงทุนในกองทุนอื่น ๆ ทุกรายการลดหย่อนแล้วไม่เกิน 500,000 บาท เช่น กองทุนรวมเพื่อการเลี้ยงชีพ (RMF) กองทุนสำรองเลี้ยงชีพ กองทุนบำเหน็จข้าราชการ (กบข.) หรือกองทุนสงเคราะห์โรงเรียนเอกชน เป็นต้น
  
  

โดยประกันสุขภาพที่ทำกับทาง แรบบิท แคร์ นั้นจะสามารถนำไปลดหย่อนภาษีได้ในกรณีที่เป็นประกันสุขภาพระยะยาว (Long term care) ประกันโรคร้ายแรง (Critical illnesses) ประกันอุบัติเหตุที่ให้ความคุ้มครองด้านการรักษาพยาบาล การทุพพลภาพ หรือการสูญเสียอวัยวะ รวมไปถึงประกันสุขภาพที่มีความคุ้มครองเกี่ยวกับค่ารักษาพยาบาลเมื่อเกิดเจ็บป่วยหรือได้รับบาดเจ็บ โดยที่เรานั้นจะสามารถนำเบี้ยประกันสุขภาพของพ่อแม่หรือของตนเองมาขอใช้สิทธิลดหย่อนภาษีได้ ซึ่งกฎเกณฑ์การลดหย่อนภาษีในแต่ละปีนั้นอาจจะมีการเปลี่ยนแปลงไปตามเงื่อนไขอื่น ๆ ได้เสมอ ดังนั้นจึงควรตรวจสอบข้อมูลให้ดีก่อนตัดสินใจทำประกันสุขภาพ